Post-Istrukturalismo at Dikonstraksyon

Hindi malinaw sa mga teorista kung ano ang relasyon ng Post-istrukturalismo sa naunang Istrukturalismo.  Sa iba ito ay sinasabing reaksyon at kritika ng Istrukturalismo.  Sa iba naman ito ay pagpapatuloy sa naumpisang metodo.  At sa iba pa, ang paghila sa Istrukturalismo sa ekstrim nitong dulo.

Sa pananaw ng istrukturalismo, ang kahulugan ay malilikha  lamang sa pamamagitan ng wika.  Ang wika lang kasi ang lunan ng lahat ng pagpapakahulugan.  Sumasang-ayon dito ang Post-istrukturalismo kaya lang hindi naniniwala ang mga Post-istrukturalista na definitibo at matatag (stable) ang kahulugang ito dahil hindi lahat ng pagpapakahulugan ay nasasakop ng wika.  Sa ganitong puwang ipinasok ng Post-istrukturalismo ang pilosopiya.  Lohikal ang pagpasok ng pilosopiya dahil ito ang disiplina na palaging may banggaan ng pagpapakahulugan.

Pinaniniwalaang ang pilosopiya ay siyang makakapagpalitaw ng kahulugan ng mga blanko, espasyo, absent, puwang (mga salitang pinasikat ni Jacques Derrida) na hindi nilantad sa panitikan (minabuti itong tawaging “writing” ni Roland Barthes).  Ginamit din niya ang salitang “texto” para tukuyin ang bahagi ng writing  na bukas sa pagpapakahulugan ayon sa persepsyon, resepsyon at pagbasa ng mambabasa.

Sa pananaw ng Post-istrukturalismo, hindi buo ang texto at ito ay walang sentro.  Hindi buo dahil sa akto pa lang ng pagsusulat ay nagkakaroon na ng pagdududa na baka hindi mabasang mabuti ang ina-akda. (Tinawag itong aphasia  ng isang teorista, tumutukoy sa isang linguistikong sakit.)  Itong kawalan ng kasiguruhan din ang naglalagay sa texto para maging di-matatag ang kanyang sentro---na pwedeng dumausdos ang kahulugan nang walang tigil (kay Jacques Lacan ito ay maaaring ilarawan sa S/s o ang di-matatag na relasyon ng signifier at signified; kay Barthes naman ito ay maaaring ilarawan ng konsepto ng senyas kung saan ang signified ay maaaring maging bagong signifier hanggang sa dumami nang dumami ang signifikasyon.   

Wika   1. Tagasagisag	2. Sinagagisag
3. Signos MITOO               I. TAGASAGISAG		II. SINASAGISAG
III.  SIGNOS

Isa sa mga naging sandigan ng ganitong pananaw ay ang sinulat ni Barthes na “The Death of the Author” noong 1968 kung saan kinuha niya sa author ang karapatang maging autoridad ng kahulugan at inilipat sa mambabasa.  Itinuring na lamang ang author na “daluyan” ng texto na itinuturing na hindi naman orihinal na nanggaling sa kanya ngunit na-akda na ng mga naunang sumulat (o ng langue ng lipunan?). (Ginamit ang salitang ‘intertexto” (maaaring ituring na bahagi lamang ng langue?) para kilalanin ang ganitong katangian ng texto.) Ang ganitong pagtumba ay naging simbolikal din ng pagtumba ng tinawag ni Derridang “mytaphysics of the presence” kung saan ang Kaalaman/Kapangyarihan (‘knowledge/power’--- termino ni Michel Foucault) ay nakapaloob sa “logosentrikong” pananaw---may sentro, esensya, buo, at makatao.  Ayon nga kay Barthes, tanging sa pagbabalik lamang sa mambabasa ng kapangyarihang maglikha ng kahulugan mapapatumba ang hegemonya ng namamayaning ideolohiya. Kaya naisulat niya na “the death of the author is the birth of the reader.”

Kinilala din ni Barthes ang dalawang uri ng texto: ang “readerly” at ang “writerly” text.  Ang una ay tumutukoy sa textong “buo na” at hindi na nangangailangan ng partisipasyon ng mambabasa sa proseso ng paglikha ng kahulugan at ang pangalawa naman ay humihingi ng aktibong partisipasyon sa pagbuo ng akda at gayundin ng paglikha ng kahulugan (ito ang katangian ng mga akdang postmoderno kung saan walang hayag na kaisahan at kaugnayan ang mga elemento: karakter, lugar, panahon at banghay).  Kaugnay nito, sa kanyang pinakahuling pagteteorya ay nasulat niya ang “Pleasure of the Text” kung saan kinilala niya ang dalawang uri ng text base sa ligayang naidudulot nito:  (1) ang “plaisir” na mula sa readerly text at ang (2) “jouissance” o ang sobra-sobrang ligaya na nakukuha dahil sa pagkabalisa at pagkulabu ng utak ng mambabasa.

 Samantala, ang ginawang pagdesentro ni Barthes ng author ay tinumbasan naman ni Derrida ng pronouncement na “wala naman talagang sentro” ang kaalaman.  (Nauna na dito si Friedrich Nietzsche na nagsabi ng “there are no facts, only interpretations”) Nasa proyekto ni Derrida ang tinatawag na pag-dikonstrak ng mga kaalaman. Ayon sa kanya, ang pagbasa at pagbibigay-kahulugan ay hindi dapat muling-paglikha (reproduksiyon) ng kaisipan sa texto, ito ay dapat gawing produksyon---ang bawat pagbasa ay paglikha ng bagong kaalaman.  Sa interpretasyon ni Jonathan Culler ng sulat ni Derrida:

“To deconstruct a discourse is to show how it undermines the philosophy it asserts, or the hierarchical oppositions on which it relies, by identifying in the text the rhetorical operations that produce the suppose ground of argument, the key concept or premise.”

(Dito nalilikha ang bagong kaalaman; na sa terminolohiya ni Foucault ay ‘nilupig na kaalaman o subjugated knowledges.)

Krusyal sa metodong dikonstraksyon ang tinatawag ni Derrida na konsepto ng “play.”   Ang  play ay gawain sa isang espasyo kung saan walang hangganan ang posibilidad ng paglikha ng kahulugan sa kadahilanang nawalan na ng kapangyarihan ang sentro na maglimita ng kahulugan dahil nga wala na ito sa sentro.  Dagdag pa, ang “play” ng kahulugan ay palagi ring “play” ng absent at present sa textong binabasa.  Iniistorbo ng “play” ang (“metaphysics” ng) presence para mailantad ang mga nabaon at nakatagong mga kahulugan.  Sa kabilang banda, ang “play” ay may hangganan rin, ang hangganan ng wika.  Ito (marahil) ang ibig sabihin ng isinulat niyang, “There is nothing outside the text.”

Sa pag-aaral ni Derrida sa texto ni Levi-Strauss ay nadiskubre niya ang bricolage, o ang matatawag na “critical language” at puweding magamit sa kritisismo.  Binigyang-konsepto ito ni Levi-Strauss na may referensya sa gumagamit na “instruments he finds…those which are already there… even if their form and their origin are heteregenous and so forth.” (Kung aaralin si Derrida, malalamang marami siyang hiniram na paraan ng pagbasa sa Istrukturalismo.)

Target ng dikonstruksiyon ni Derrida ang sentro na siyang nagtatanghal ng fundamental na prinsipyo ng presence:  esensya, eksistens, laman, sabjek, kamalayan, Tao, Diyos.  Ang mga ito ang mga naghihintay na dapat idisentro sa mga textong babasahin dahil ang mga ito, ayon kay Derrida, ay mga ilusyon na nagpapanatili ng istruktura, sistema, porma, totalidad, sara (closure) at pinanggalingan (origin).  Sa mga nabanggit nakamapa, nakamarka, nakapaloob at higit sa lahat nalikha (konstrakted) ang kahulugan at kaalaman na nang-itswapera o nagmarginalays sa kanyang tinatawag na ‘iba’ (other).

Ako ang hindi Ikaw, ang Tao at hindi Hayop: Isang Istruktural na Pagbasa ng Tulang “Ako” ni Chairil Anwar

“Patay na ang may-akda.”

-       Roland Barthes

Kung susundan natin ang sinasabi ng mga Istrukturalistang teorista na ang kahulugan ay wala sa lumikha ng akda ngunit nasa sistema ng wika (Lodge 1988, 1), ang tulang “Ako” ni Chairil Anwar ay maaaring basahin bilang kabilaang salungat (binary opposition), na isang “device para mag-isip, paraan ng pagklasipika, at pag-organisa ng mga realidad” (Eagleton 1996, 90) sa kuwento. 

Ang tagasagisag (signifier) na “Ako” (na may malaking titik sa unahan) ang nagsasalita sa tula, at siya ring kumakausap sa (hindi nakikilalang) “Ikaw.”  Ang Ako ay sumasagisag (signified) ng isang (mabangis na) “hayop” sa ikatlong taludtod.   Nasukol si Ako ng mga “kaaway” (kabaliktaran ng “kasama”) kayat sa kanyang mga huling sandali—habang hinihintay ang kamatayan—ay nagpakita ng kabangisan.  Ngunit ang ginagawang “pagpapakamatay” ni Ako para sa adhika ng kanilang “samahan” ay naging isang makaTaong gawain dahil sa kanilang “pagsulong” at “pagsalakay” para sa kanilang adhikain.  Si Ako, kung ganoon, ay hindi na hayop ngunit isa nang tao.

Dahil naging isang tao si Ako, si Ikaw—ang bumaril sa kanya—na ang hayop.  Si Ikaw bilang isang hayop ang siyang may kagagawan ng pagkawala/pagkamatay ng iba pang “kasama” ni Ako.  Si Ikaw ang pinanggalingan ng “punglo,” “sugat,” “sakit,” at “tiisin” ng lahat ng kasamahan ni Ako.

Ang pagpatay ni Ikaw, ang hayop,  kay Ako, ang tao, ay nagdala kay Ako sa pagiging isang Bayani (“mabuhay ng sanlibong taon”).  Ang pagkamatay/pagpapakamatay ni Ako ay naging isang makaBayaning gawain.  Si Ako/Tao/Bayani ang (mga) ang kabilaang salungat ni Ikaw/Hayop/Traidor

Mga Sinangguni:

Eagleton, Terry. 1996. Literary Theory: An Introduction. Oxford: Blackwell Publishing.

Lodge, David (Ed.). 1988. Modern Criticism and Theory: A Reader. New York: Addison

Wesley Longman Inc.

Istrukturalismo

Ang Istrukturalismo ay nakaugat sa paniniwalang ang kahulugan ay maaari lamang mapalitaw kapag ito ay tiningnan sa mas malawak na istruktura---ang istruktura ng wika.  Ang kahulugan ay nakapaloob sa sistema ng wika (ang tinatawag na langue) na nakadepende naman sa aktwal na sinasabi o binigkas (ang parole).  Kayat kung paghambingin ang Formalismo at Istrukturalismo: habang ang Formalismo ay “lumalapit” sa teksto ang Istrukturalismo naman ay “lumalayo” para higit na makalapit sa konteksto  (pero sa kabilang banda, pareho ding gumagamit ng ‘close reading’).

Unang binuksan ang ganitong pananaw ng linguista na si Ferdinand de Saussure.  Inimbento niya ang konsepto ng pagiging arbitrary ng kahulugan ng salita---na walang isang salita na nakakatayo na mayroong kahulugan.  Ang kahulugan ay malilikha lamang sa relasyon ng salitang ito sa iba pang salita kung saan ito ay napapabilang (meanings are relational).  Nalilikha lamang kung ganoon ang kahulugan dahil sa pagkakaiba (difference) ng salita sa iba pang salita.  Halimbawa nito ang kahulugan ng kulay na “pula” sa water dispenser: “pula”=mainit.  Iba ito sa “bughaw”=malamig.  Itong pagkakaiba ang nagbigay sa pula ng kahulugan.  Siempre pa kung ang kulay pula ay makikita na hindi na bughaw ang katabi, mag-iiba ang kahulugan nito.  Itinuring din ni Saussure ang wika bilang sistema ng senyas (sign) na binubuo ng tagasagisag (signifier) at sinasagisag (signified).  Sa halimbawang nabanggit sa itaas ito ang representasyon:

            Tagasagisag  (“pula”)

            Sinasagisag   (“mainit”)

Tinawag ng mga teorista ang sistemang ito na semiotics o semiology (parang unang binanggit ni Derrida?).  Pero dapat pansinin na hindi ito naging limitado sa diskurso ng wika ngunit ng kabuuang istruktura na hakop pati kinship system, totem symbol, mito at iba pa na siya namang pinag-aralan ni Claude Levis- Strauss, isang antropologo.  Ang antropolohikal na pananaw na ito ang ginamit ni (Roland) Barthes para basahin ang sistema ng senyas sa halos lahat ng bagay mula sa damit, gusali, wrestling at pagkain (Basahin ang kanyang Myth Today, 1957 at masasabing si Barthes (later Barthes) ay nasa postistrukturalismo na).

Sa mga naratibo naman ay ginamit ng mga istrukturalista ang analohiya ng wika kung saan ang konsepto ng “syntax” sa pangungusap ay ginawang modelo para sa kanilang analisis.  Si Vladimir Propp, halimbawa, ay nakalikha ng analisis ng istruktura ng fairy tales sa pamamagitan ng simuno (subject) at panaguri (predicate) ng pangungusap.  Ang “simuno” bilang hinahalinhinan ng bida at ang “panaguri” bilang aksiyon na nagmula sa bida.  Mula dito ay nabuo niya ang naratibo ng pagkasunod-sunod ng pangyayari mula sa pagpapakilala sa bida hanggang sa kanyang pagpapakasal sa “premyo” (karaniwan prinsesa) at pag-upo sa trono. (Subalit ang teoryang ito ni Propp ay in-assume na ng Naratolohiya.)  Pinaikli naman ito ni A. J. Greimas sa pagpapakilala ng:

            Subject/Object

            Sender/Receiver

            Helper/Opponent

kung saan ang mga aksiyon ay maaaring klasifikahin sa performative (tests, struggles etc.), contractual (establishment and breaking of contracts), at disjunctional (departure at returns).

Sa kaso ni Levi-Strauss, hindi ang sequence ng naratibo ang kanyang naging interes kundi ang pattern ng istruktura kung saan mahuhugot ang kahulugan na siyang lumikha ng institusyong panlipunan at kaalaman.  Dito naimbento ang konsepto ng kabilaang tunggalian (binary opposition); ang tunggalian na maaaring irepresenta sa mga sumusunod na salita tulad ng hari/alipin, mayaman/mahirap, natural/kultural at iba pa.

Sa kabuuan, masasabi na ang istrukturalismo ay lumitaw bilang reaksiyon sa namamayaning teorya na Formalismo.  Layon nitong isantabi ang autoridad ng awtor at itanghal ang paghahari ng sistema (wika) kung saan ang lahat ng kahulugan ay matatagpuan.  Nasa paniniwala nito na wala nang bago sa mga sinusulat dahil lahat ay “nasulat na.”  Nauna na ang wika sa paglikha ng kahulugan kesa sa magsusulat pa lang.

Magkapareho nga lang ang dalawang “ismo” (formalismo at istrukturalismo) sa pananaw na mayroong sentro o unibersal.  Kung sa una, ang unibersal ay nakapaloob at matatagpuan sa metapisikal na entidad (esensya, katauhan, Diyos) sa huli naman ay ang pinagmulan (maaring code, batas o sistema).  May kakulangan pa rin ang istrukturalismo dahil binabalewala nito ang ibang realidad tulad ng realidad ng kasaysayan na kahit ang diskurso ng tunggalian (binary opposition) ay hindi hiwalay dito. Isa pang puna sa istrukturalismo ay ang akto nito ng pagpanig sa isang diskurso (privileging) na hindi maiiwasang isang politikal na gawain.  Kayat ang pagpapakahulugan ng istrukturalista ay maaari pa ring isabjek sa isang interogasyon. (Malimit ang ginagamit lamang ay ang kay de Saussure na signifier-signified at Levi-Strauss na binary opposites.)

Formalismo at Liberal na Humanismo

Ang Formalistang at Liberal na Humanismo pananaw ay nakaugat sa adhikaing ilagay sa sentro ang tao--- humanismo ang tawag dito.  Dahil dito ang mga konsepto tulad ng “unibersal” at “pagpapahalaga” (buhay at pagkatao, pilosopikal na tema at textong ironiya---mga pangunahing elemento) ang ninanais na ilantad mula sa textong pampanitikan.  Nakasandig sa “unibersal” ang paglakbay ng kahulugan saan mang espasyo at panahon para maituro sa tao kung paano ang magpakatao (na isang pagpapahalaga).  Pinutungan ng mga formalista ng korona si Shakespeare dahil dito; naniniwala sila na ang mga sinulat ni Shakespeare ay “walang kamatayan” at dapat lamang tawaging “canon.”    Dala-dala ng mga kanonisadong teksto ang ang konsepto ng “sentro”: ang pagkakaroon ng esensya, konsiyensya, katotohanan at Diyos (logosentrismo at metaphysics of the presence sa mga deconstructionists).

Sabay ng ganitong pananaw ay ang pagtingin sa teksto ng panitikan bilang hiwalay sa lipunan kung saan ito nagmula o lipunang bumabasa nito (umiiwas lamang ang formalismo dito).  Importante na mailantad ang tinatawag na “literariness” ng akda para idambana ang estetikong kagandahan.  Una sa lahat kasi ay dapat maging “maganda” ang isang akda.  Sekondarya na lang ang sinasabi nito (ang texto ay katumbas ng kontexto).  Kung ang kahulugan kasi ang unang pag-uukulan ng pansin ay nagiging propaganda ang akda (kritika ng marxismo).  Sinasabi rin na ang porma at nilalaman ay dapat magkaroon ng “internal na dialog” para maipalabas ang kagandahan na unang mag-uugat sa pagkakasulat.

Sa paglalagay ng tiwala sa “dipamilyarisasyon,” isang teknik kung saan ang pamilyar ay ginagawang di-pamilyar (para itanghal ang pagiging pamilyar) at “objective-correlative” gamit ang kongretong mga imahen at ang mga literary devices na magtatanghal sa ironiya at metapora, nabibigyang saysay ang formalistikong produksiyon at pagsusuri ng akda.  Ito ang mga kaparaanang pinaniniwalaan na maghahawan sa landas ng tunay na interaksyon ng manunulat at mambabasa sa paglikha ng kahulugan (gaano man ka-ambiguous ang akda) (sa kabilang banda, ito ay isa ring pamamaraan para ilihis ang mambabasa sa tunay na kalagayang panlipunan at huwag silang hikayating gumalaw at baguhin ang namamayaning sistema).

Sa mga nabanggit na pagdulog sa itaas, ang may-akda, kahit siya ang tinuturing na bukal ng kahulugan, ay nagkakaroon ng impersonal at malayong hagod sa kanyang paksa.  Importanteng maipakita niya ang pagtitimpi (restraint, na isang modernong atityud) sa pagtatalakay ng mga paksa.  Kaya nga’t kailangan niyang sumandig sa prinsipyong “ipakita huwag sabihin.” 

Ang teksto bilang perfektong tagadala ng kahulugan ay kinakailangang magkaroon ng kaisahan (unity) at kabuuan (coherence). Kapag nagawa ito, ang damdamin ng mambabasa (affect) ay higit na maaantig---madadanas niya ang ligaya ng pagbasa, gayundin ang realisasyon ng gamit sa praktika (dulce et utile).

Naniniwala rin ang Formalismo sa idea ng “pagpapatuloy” ng Tradisyon (ng pagsusulat, genre, atbp., na sinimulan ng mga naunang manunulat) kayat ang pagbasa ay maaaring ibalik sa mga nauna nang kalakaran sa pagsusulat.  Maliban sa pagbabalik-balik lamang ng porma (code ng pagsusulat) puspos din ng mga alusyon mula sa mga naunang akda ang mga bagong akdang akda.

Sa kabuuan, dalawang school of thought ang pinaghanguan ng Formalismo, ang Liberal Humanism na naniniwala sa kapasidad ng individwal bilang tagalikha ng kahulugan, ng (American) New Criticism na nagpako ng tingin sa nakasulat na “teksto” at ang (Russian) Formalism na ang layunin ay tratuhin na isang scientific investigation ang pagbibigay-kahulugan sa akda (kasama na kung bakit ganoon ang epekto sa mambabasa).