Ang Haiku ng Hapon at Tanaga ng Pilipino

Binubuo ng 5-7-5 mga pantig ('on' sa wikang Hapon) bawat taludtod.  Ito ang karaniwang alam ng mga estudyante kapag tinanong sila kung ano ang haiku.  Siyempre, alam natin na ito ay anyo lamang ng haiku.  At maaari pa itong dagdagan ng dalawang katangian.  Maliban sa pagkakaroon ng 17 pantig, ang haiku ay higit na kinakarakterisa ng tinatawag na "kireji" (pagputol).  Nakakamit ito sa pagkakaroon ng 2 imahen/idea sa unang dalawang taludtod, at pagtatapos sa pagpuputol-ng-salita sa huling taludtod.  Liban sa dalawang nabanggit na katangian, ang pagpili ng mga gagamiting salita sa haiku ay kailangang nakapaloob sa konsepto ng salitang-angkop-sa-kalikasan.  Ito ang teknik para magkaroon ng pagkakaugnay-ugnay ang mga salita.

Pansinin ang (aking) salin ng tula ni Matsuo Basho ng

old pond...                 sa sapa-sapa
a frog leaps in           lumundag ang palaka
water's sound.           tubig nabigla

Sa haiku, ang mga salitang "sapa-sapa" at "palaka" ang dalawang imahen na "pinutol" ng "tubig (na) nabigla."  

Bilang karagdagang kaalaman, subukang analisahin ang anyo ng haiku ng mga tula ni Basho.

the first cold shower

even the monkey seems to want

a little coat of straw

the wind of Mt. Fuji

I've brought on my fan!

a gift from Edo

how many gallons

of Edo's rain did you drink?

cuckoo

  

Kung ang mga Hapon ay may haiku, ang mga sinaunang Pilipino ay mayroon ding tanaga. (Sa katunayan, hindi lang tanaga ang sinaunang anyo ng panulaan; sinauna rin ang ambahan, balac, siday, at iba pa at may pantigang mula pito hanggang siyam.)  Binubuo ng 7 pantig bawat taludtod ang may apat na taludtod na tanaga.  At ayon sa isang paring Kastila ito ay  "napakataas na uri at puno ng talinghaga."  Narito ang dalawang lumang tanaga:

           catitibay ka tolos
           sacaling datnang agos
           aco'i momonting lomot
           sa iyo,i popolopot.
           (Katitibay ka Tulos
             Sakaling datnang agos
             Ako'y mumunting lumot
             Sa iyo'y pupulupot.)

           ang aba co capatir
           nagiisa ang sinulir
           cun sa goyon napatir
           sa papan malilibir.
           (kawawa kong kapatid
            nag-iisang sinulid
            kapag ika'y napatid
            sa papan masasabit.)

Ang talinghaga, ayon kay Bienvenido Lumbera, ay "bagay o karanasan na konektado sa buhay at kapaligiran."  Nagpapahiwatig ng misteryo, kalabuan, o kalabisan.

Sa kabuuang pananaw, ang haiku ay maituturing na isang impresyon--tulad ng pagklik ng kamera para kumuha ng larawan--walang pangangailangan ng pagpapalalim ng kaisipan.  Sa kbilang banda, ang tanaga ay isang ekspresyon--ang paghahanap ng representasyon ng damdamin at kaisipan para panumbas sa isang karanasan.