Postkolonyalismo

Postkolonyalismo

Masasabing ang postkolonyalismo ay extensiyon ng kritisismong post-istruktural at materyalismong kultural.  Impluwensyado ito ng teorya ni Derrida at Foucault.  Nakatuon ang hangarin ng teoryang ito sa pagpahina at pagtumba ng unibersalismong pananaw ng liberal na humanismo sa paniniwalang ginagamit ang humanismo para lupigin ang mga kolonisadong mamamayan.

Ang humanismong liberal ay pinaniniwalaang patuloy na nagtatanghal ng hegemonya ng ‘puti’ at kanluraning pagpapahalaga at gawi.  Ito ang kinakailangang basahin sa parehong akda at di-akdang pampanitikan.  Magsisimula ito sa pagkakaroon ng kamalayan sa isang katutubo na halungkatin ang kanyang nakaraan para maimarka ang kanyang identidad at mabigyang bokabularyo ang kanyang tinig.  Sunod dito ay ang pagpapalitaw ng ideolohiyang kolonyal na sumakop ng kanyang katawan at isipan.  Sa ganitong proseso ay nailalantad ang pag-iiba (othering) na gina(ga)wa ng kolonisador---ang manifestasyon ng tinatawag ni Edward Said na ‘orientalismo’ o ang pag-akda sa taga-silangan para sakupin. Hindi nakapagtataka kung ang mga Pilipino ay nabansagang ‘tamad,’ ‘unggoy,’ ‘exotiko,’ ‘savage,’ at kung ano-ano pa na ipinapalagay na hindi katangian ng taga-kanluran (Kastila at Amerikano sa ating kolonyal na kasaysayan).

Sa kabilang banda, dahil nga sa hindi na mabuburang karanasang kolonyal hindi na maiiwasan ang paggamit ng ‘hiram’ na wika ng kolonisasor para isadiskurso ang pakikihamun sa kolonyal na hegemoniya.  Dapat itong ‘hiramin,’ kundi man ‘akuin’ para mabigyang boses ang subersibong idea.  Ginawa ito ni Rizal at iba pa nating propagandista, kung saan hiniram nila ang wikang Espanyol.

Tulad ng mga postmodernista na sineselebra ang pagka-pastiche na katangian, sineselebra ng postkolonyalista ang konsepto ng katauhang ‘hybrid,’ o ang pagkakaroon ng dalawahan o walang fixed na identidad.  Ngunit resulta lamang ito ng pagkakakilanlan ng sarili (ayon sa pagbaliktad ng ginawang pagmarka at pagkilala ng kolonisador) at ang muling pag-akda ng sariling kasaysayan at hinaharap sa pananaw na hindi na hiram.  Mahalaga dito ang ‘cross-cultural’ na konsepto kung saan maaari pa ring gamitin ang teorya at pormang natutunan sa kolonisador para pahinain at tumbahin ang patuloy nitong pananakop. 

Sentral sa postkolonyal na pag-aaral ang mga sinulat ni Homi Bhabha, isang Indian, na ayon sa kanya, bahagi ng teknolohiya ng kolonisasyon ang paghikayat sa mga katutubo na maging kapareho ng kanilang mananakop.  Tinawag niya itong mimicry o pag-gaya.  Kaya lang, kahit na anumang gawing panggagaya ng katutubo ay hindi pa rin sila magiging katanggap-tanggap.  Ito ay dahil ang proseso mismo ng panggagaya na ipinatutupad ay ‘lumilihis’ at ‘umaapaw’ kung saan maaaring magresulta sa higit na pagkilala sa pagiging ‘iba’ (other). “A subject of a difference that is almost the same, but not quite” o kung sa kulay ng balat naman, “almost the same but not white.”  Ngunit ang mahalaga, sabi niya, na sa proseso ng panggagaya ay lumilitaw ang isang ‘akda’ (writing), isang paraan ng representasyon na bumabalikwas sa hegemonya at kapangyarihan ng kolonisasyon.  Para itong pagbabalik ng titig ng ‘panopticon’ na ngayo’y nagmumula sa binabantayan.  Paradoksikal ang ganitong kondisyon dahil nga parehong naririyan, at wala rin, ang dapat hulihing mga diskurso.  At hindi rin makaalis-alis sa kolonyal na sistema.  Meron lamang sa postkolonyalismo ay ang pagkilala sa potensyal ng pagbaliktad.

Samantala, sa pag-aaral ni Said, partikular na sa kanyang “Orientalism,” ay nailantad niya ang kasaysayan at diskursibong praktis na ginamit ng mga taga-Kanluran para bigyang pangalan, iposisyon at sakupin ang mga taga-Silangan.  Inilantad ang ‘orientalismo’ bilang isang sistematikong diskurso (sakop ang politikal, sosyal, militar, siyensya, medisina at imahinasyon) na ginagamit ng kolonisador para mabihag ang isip at galaw ng katutubo sa isang partikular na espasyo at kapanahunan.  Si Said ay naglatag ng pananaw na ang panitikan ay maaring gamitin bilang tagatanghal ng hustisya at karapatan.  At ang manunulat ay ‘buhay’ at nakikialam at nagpapaabot ng kanyang malay na layunin.

Bagong Historisismo

Bagong Historisismo at Materyalismong Kultural

Ang Bagong Historisismo ay isang uri ng pagbasa ng akdang pampanitikan na binibigyang halaga ang paggamit ng mga di-pampanitikang teksto (hal: mga datos pangkasaysayan ).  Balikwas sa dati at nakasanayan nang pagbasa ng kasaysayan sa akda, na ang texto ng akda ay hinahanapan ng katumbas sa kasaysayan. Sa Bagong Historisismo, mismong ang kasaysayan ang nilalagay sa ‘privileged’ na posisyon. Ang kasaysayan ang nagiging tagalikha ng akda. Layunin ng gagawing pagbasa ang magkaroon ng ‘patas’ na pagtrato sa dalawang texto.

Sa gawaing ito nagkakaroon ng patas na paghaharap ang texto at ang kapwa-texto (‘co-text), na hindi lang isinasantabi para tawaging ‘konteksto.’  Sa ganitong basa pinagsabay ang texto at kapwa-teksto para maipakita ang ‘kasaysayan ng sandali’ (hiram kay Foucault) na siyang namamayaning hangarin na nasa akda.  Sa ganitong pamamaraan ang texto ng akda ay hahanapin halimbawa sa mga ordinaryong dokumento tulad ng medical records, police records, at iba pang dokumento.  Kinonsider ng bagong historisismo ang kasaysayan bilang ‘sulat’ (written text) na lamang—hindi kailangang maging representasyon ng realidad ng nakaraan.  Tinitingnan ang texto sa pinagdaanan nito: una bilang ideolohikal na konstruksiyon at diskursibong praktis ng nakaraan, pagkatapos ay ang relasyon nito sa kasalukuyan, at panghuli ay bilang linguistikong konstrak (sa pananaw ng istrukturalismo at post-istrukturalismo).  Ang nakalkal na mga “regime of truths” ay inilalatag sa banig ng kasalukuyan upang makapangaman ngunit hindi kailangang kumontra at tumbahin ang hegemonikong ideolohiya. 

Nasa katangian ng bagong historisismo ang pagiging kontra-estado.  Tulad ng postmodernismo, sineselebra nito ang pagkakaiba at pagiging kakatwa (deviant).  Ito ay sa dahilang ang konstruksiyon ng ‘kakaiba’ ay subersyon  sa ‘panoptical’ na titig at pagmamanman ng estado sa indibidwal.  Ang ‘panopticon’ ang nagtatakda ng ‘discursive practice’ na hindi na kailangan ang pwersa dahil sa kalaunan ay nasasanay at nakokondisyon na ang indibidwal na sumunod sa gusto ng hegemonik na kaalaman/kapangyarihan (power/knowledge).  Medyo pesimistiko ang ganitong pananaw kasi parang kinunan ng lakas ang tao at parang napakaimposible ang maging ‘iba.’

Sa kabuuan, ang bagong historisismo ay masasabing pagtatambaw-tambaw ng literaryo at di-literaryong texto at pagkuha ng prebelihiyo sa akdang pampanitikan.  Nakatuon ang analisis sa ideolohiya ng estado at kung paano ito napapanatili. 

Samantala, ang materyalismong kultural ay mas malapit sa kasaysayan kesa sa panitikan.  Tinawag ito na ‘politicized form of historiography.’  Nakasandal ito sa kasaysayan at pag-analisa ng mga dokumentong pangkasaysayan, tulad ng bagong historisismo, gamit din ang istruktural at post-istruktural na pananaw.  Ang pagkakaiba nga lang nito sa bagong historisismo ay, ito ay hindi nakatali sa maka-indibidwal na layon at isinusulong nito ang marxistang konsepto.  Sa ganitong pagkakaiba ay naipapakita ng materyalismong kultural na hindi malalagpasan ng kultura ang ‘material forces and relations of productions.’

Gamit ang metodo ng dikonstraksyon, sinisipat ng materyalismong kultural, gamit ang ‘textual analysis,’ ang mga kaalamang nasa laylayan (marginalized knowledges o ‘little histories’) at inilalantad ang ‘structures of feeling’ na siyang tutumba sa hegemonik na kaalaman/kapangyarihan.  Gamit ang texto ng nakaraan at kasalukuyan para ‘basahin’ ang kasalukuyan at mailantad ang ang mga nalupig na kaalaman kasama na ang mga makinaryang ginamit.  Halimbawa, sa pagbasa  kay Rizal bilang texto, ginamit ni Clodualdo del Mundo (sumulat ng iskrip) at Jerry de Leon (direktor) sa Bayaning Third world ang mga senyas tulad ng posporo, estatwa, mga popular na sipi, sulat, pangalan ng kalye, gusali at iba pa para muling ilugar si Rizal sa kasalukuyan.

Isang Sigarilyong Hindi ko Masindihan

Isang Sigarilyong Hindi ko Masindihan

Nazim Hikmet

(tula mulang Turkey; salin ni Rogelio Mangahas)

Maaaring mamatay siya anumang oras ngayong gabi,

isang sunog na tagpi sa kanyang kaliwang sulapa.

Siya’y patungong kamatayan, ngayong gabi,

            sa kanyang sariling kagustuhan, di-pinilit.

Mayro’n ka bang sigarilyo? Sabi niya.

Sabi ko’y

            Oo.

Posporo?

Wala, sabi ko.

            isang punglo ang magsisindi niyan para sa iyo.

Kinuha niya ang sigarilyo

            at lumayo

Marahil, siya ngayo’y nakadipa sa lupa,

            isang sigarilyong walang sindi sa pagitan

                        ng kanyang mga labi,

                                    isang sugat na umuusok sa kanyang dibdib.