Postmodernismo

Postmodernismo

Sinasabing ang postmodernismo ay lumitaw dahil sa kailangan nang bigyang pangalan ang iba’t ibang texto na mahirap nang ikahon ang porma at nilalaman.  Simula nang proyektuhin ng post-istrukturalismo ang pagdikonstrak sa namamayaning sentro at kaalaman, ang mga naglitawang texto ay humulagpos na sa mga saklaw ng disiplina ng linguistika, pilosopiya at kahit sa “teorya.”  Kahit nga ang diskursibong praktis (discursive practice) ni Michel Foucault ay hindi na sapat para ipaliwanag ang mga bagong likhang kaalaman at pormang pampanitikan.

Sinasabi na maiintindihan lamang ang postmodernismo kung ito ay bigyang-kahulugan in reference sa katambal nitong modernismo.  Ang modernismo, ayon sa mga praktis ng mga kilalang manunulat at artista ay yaong may pagpapahalaga sa konsepto ng subhektibo, fragmentasyon, paggiba ng pagkakaiba ng genres, at tendensiyang ikwestyon ang mismong genre—para makalikha ng isang inobatibo at eksperimental na texto.

Ganito rin halos ang postmoderno kayat parang wala ring pagkakaiba.  Ang malaking kaibahan lang ay, habang ang moderno ay nagsusumikap na makabalik sa sentro para maitanghal ang kaisahan ng texto, ang postmoderno naman ay sineselebra ang kawalan ng kaisahan ng texto at kawalan ng sentro.  Tinawag na “nostalgia” ang hangarin ng una at may karakter na pesimista at malungkot.  Samantala masaya at makulay ang postmoderno sa paglalaro at paghahalo-halo nito ng iba’t ibang texto na pinulot sa kung saan-saang espasyo at panahon.  Tinawag na “pastiche” ang ganitong kapamaraanan na ginagamit ng postmodernismo.

Marahil higit na maiintindihan ang ganitong pagkakaiba kung ipapakita sa visual arts.  Ganito ‘yon: habang dinadakila ng modernismo ang minimalismo at abstract art, ang postmoderno naman ay nagpapamukha ng naturalismo (sa literal na pakahulugan at mas kilala sa tawag na “kitsch”) at pinagsama-samang mga imahen mula sa iba’t ibang porma at genre ng visual arts (collage o “pastiche”).

Ayon kay Francois Lyotard, ang postmodernismo ay tumatahak sa direksyon ng paglikha ng ‘mininarratives’ at hindi ‘metanarrative.’  Ang ‘mininarrative’ ay yaong mga temporaryo, relatibo at makahulugan lamang sa isang ispesepikong grupo; halimbawa, ang texto ng homosekswal at babae.  Ang ‘metanarrative’ naman ay yaong autoritatibo, mapanakop at mapamuo (totalizing) na texto tulad ng “nasyunalismo” at “imperyalismo” na texto.

Isa pang katangian ng postmodernismo ay ang paniniwala nito sa kultura ng “hyperreality” kung saan ang katotohanan ay puwede nang madanasan sa isang hindi makatotohanang senyas at signifikasyon.  Tinawag itong “simulacra” ni Jean Baudrillard.  Sa ganitong pananaw, sinabi niya na “hindi nangyari ang Vietnam War” dahil ang nakikita at nabasa lamang natin tungkol sa Vietnam War ay yaong mga representasyon nito (na inakala na nating siyang totoo, na ginamit lang pala ng Amerika para tabunan ang kanilang pagkatalo sa Vietnam).

Ilan sa mga proyekto ng postmodernismo ay ang (1) paglantad ng postmodernong elemento sa isang texto, (fragmentasyon, non-linyar na naratibo, walang sentro) (2) Pagpapaharap (foreground) ng mga akdang may proyektong itago ang “real” lalo na yaong gumagamit ng “pastiche,” (mga nobela ni Gabriel Garcia Marquez?) (3) pagpapaharap ng mga intertexto, (pagbasa ng The Matrix at E. T. bilang intertexto ng mga relihiyosong texto) (4) pagpapaharap ng nakaraan (past) sa isang perspektibong balintuna (ironic), (historiographic metafiction tulad ng The Great Philippine Jungle ni Alfred Yuson) (5) kontrahin ang pananaw na may pagkakaiba ang mga uri ng kultural na texto (hal. Komiks at nobela) at susubukang pagsamahin ang mga ito para makalikha ng isang “hybrid” (ang pelikula ni Peque Gallaga na Pinoy Blonde na gumamit ng komiks at animation o ang Kill Bill ni Quintin Tarantino). 

Ako

Ako

Chairil Anwar

(salin ni Rogelio Mangahas)

Pagsapit ng aking panaho’y

Ayokong marinig ang iyak ng sinuman,

Maging sa iyo

Ilayo ang lahat ng umiiyak!

Ako’y naririto, isang hayop na mabangis,

Natiwalag sa mga kasama

Mga punglo’y maaaring maglagos sa balat ko

Ngunit ako ay magpapatuloy,

Mga sugat at sakit ang taglay sa pagsulong,

Sumasalakay,

Sumasalakay,

Hanggang sa maglaho ang tiisin

At lahat ay wala nang anuman sa akin

Nais kong mabuhay nang sanlibong taon.

Tatang Utih (tula mulang Malaysia)

Tatang Utih

Usman Awang (Malaysia)

(salin ni Lilia Quindoza Santiago)

I.

May isa siyang asawang yayakapin hanggang kamatayan

Limang anak na dapat kumain araw-araw

Isang lumang dampang nilulukob ng sinaunang paniniwala

Kapiraso ng pagas na lupaing binubungkal.

Banat at lipakin ang balat ng kamay,

Nahirati sa pagpapatubo ng pawis,

O Tatang Utih!

Kapuri-puring magbubukid.

Dahil sinasalakay pa rin sila’t nililigalig ng malarya

Kahit umuusal siya ng milyong dalangin

Tinawag ng maybahay ang arbularyo sa nayon

Upang ipanlunas ang mga dalit at bulong.

Muwi ang arbularyong dala-dala’y

Salapi’t isang manok na dumalaga.

II.

Sa kabayana’y nagtutungayaw ang mga pinuno

Tungkol sa halalan at kalayaan ng bayan

Tungkol sa di mapipigil na kaunlaran ng estadong malaya

Nanganga ko ng gintong tulay ng kasaganaan sa dako pa roon.

Nang ngumiti na ang tagumpay

Nagsialis ang nakakotseng mga pinuno

Liyad ang mga dibdib

Ah, ang mga mahal na alipi’y kumakaway.

Saan man may bangkete’t pagpipista

Masasarap ang ihaw na manok na hain sa kanila

Mga manok na nagmula

Sa kanayunang pinangakuan ng kasaganaan.

Nakaluhod pa ri’t naghihintay si Tatang Utih

Nagtataka: saan papunta ang pinunong sakay ng limosina?

Post-istrukturalismo at Dikonstraksiyon

Hindi malinaw sa mga teorista kung ano ang relasyon ng Post-istrukturalismo sa naunang Istrukturalismo. Sa iba ito ay sinasabing reaksyon at kritika ng Istrukturalismo. Sa iba naman ito ay pagpapatuloy sa naumpisang metodo. At sa iba pa, ang paghila sa Istrukturalismo sa ekstrim nitong dulo.
Sa pananaw ng istrukturalismo, ang kahulugan ay malilikha lamang sa pamamagitan ng wika. Ang wika lang kasi ang lunan ng lahat ng pagpapakahulugan. Sumasang-ayon dito ang Post-istrukturalismo kaya lang hindi naniniwala ang mga Post-istrukturalista na definitibo at matatag (stable) ang kahulugang ito dahil hindi lahat ng pagpapakahulugan ay nasasakop ng wika. Sa ganitong puwang ipinasok ng Post-istrukturalismo ang pilosopiya. Lohikal ang pagpasok ng pilosopiya dahil ito ang disiplina na palaging may banggaan ng pagpapakahulugan.
Pinaniniwalaang ang pilosopiya ay siyang makakapagpalitaw ng kahulugan ng mga blanko, espasyo, absent, puwang (mga salitang pinasikat ni Jacques Derrida) na hindi nilantad sa panitikan (minabuti itong tawaging “writing” ni Roland Barthes). Ginamit din niya ang salitang “texto” para tukuyin ang bahagi ng writing na bukas sa pagpapakahulugan ayon sa persepsyon, resepsyon at pagbasa ng mambabasa.
Sa pananaw ng Post-istrukturalismo, hindi buo ang texto at ito ay walang sentro. Hindi buo dahil sa akto pa lang ng pagsusulat ay nagkakaroon na ng pagdududa na baka hindi mabasang mabuti ang ina-akda. (Tinawag itong aphasia ng isang teorista, tumutukoy sa isang linguistikong sakit.) Itong kawalan ng kasiguruhan din ang naglalagay sa texto para maging di-matatag ang kanyang sentro---na pwedeng dumausdos ang kahulugan nang walang tigil (kay Jacques Lacan ito ay maaaring ilarawan sa S/s o ang di-matatag na relasyon ng signifier at signified; kay Barthes naman ito ay maaaring ilarawan ng konsepto ng senyas kung saan ang signified ay maaaring maging bagong signifier hanggang sa dumami nang dumami ang signifikasyon.

Isa sa mga naging sandigan ng ganitong pananaw ay ang sinulat ni Barthes na “The Death of the Author” noong 1968 kung saan kinuha niya sa author ang karapatang maging autoridad ng kahulugan at inilipat sa mambabasa. Itinuring na lamang ang author na “daluyan” ng texto na itinuturing na hindi naman orihinal na nanggaling sa kanya ngunit na-akda na ng mga naunang sumulat (o ng langue ng lipunan?). (Ginamit ang salitang ‘intertexto” (maaaring ituring na bahagi lamang ng langue?) para kilalanin ang ganitong katangian ng texto.) Ang ganitong pagtumba ay naging simbolikal din ng pagtumba ng tinawag ni Derridang “mytaphysics of the presence” kung saan ang Kaalaman/Kapangyarihan (‘knowledge/power’--- termino ni Michel Foucault) ay nakapaloob sa “logosentrikong” pananaw---may sentro, esensya, buo, at makatao. Ayon nga kay Barthes, tanging sa pagbabalik lamang sa mambabasa ng kapangyarihang maglikha ng kahulugan mapapatumba ang hegemonya ng namamayaning ideolohiya. Kaya naisulat niya na “the death of the author is the birth of the reader.”
Kinilala din ni Barthes ang dalawang uri ng texto: ang “readerly” at ang “writerly” text. Ang una ay tumutukoy sa textong “buo na” at hindi na nangangailangan ng partisipasyon ng mambabasa sa proseso ng paglikha ng kahulugan at ang pangalawa naman ay humihingi ng aktibong partisipasyon sa pagbuo ng akda at gayundin ng paglikha ng kahulugan (ito ang katangian ng mga akdang postmoderno kung saan walang hayag na kaisahan at kaugnayan ang mga elemento: karakter, lugar, panahon at banghay). Kaugnay nito, sa kanyang pinakahuling pagteteorya ay nasulat niya ang “Pleasure of the Text” kung saan kinilala niya ang dalawang uri ng text base sa ligayang naidudulot nito: (1) ang “plaisir” na mula sa readerly text at ang (2) “jouissance” o ang sobra-sobrang ligaya na nakukuha dahil sa pagkabalisa at pagkulabu ng utak ng mambabasa.
Samantala, ang ginawang pagdesentro ni Barthes ng author ay tinumbasan naman ni Derrida ng pronouncement na “wala naman talagang sentro” ang kaalaman. (Nauna na dito si Friedrich Nietzsche na nagsabi ng “there are no facts, only interpretations”)

Nasa proyekto ni Derrida ang tinatawag na pag-dikonstrak ng mga kaalaman. Ayon sa kanya, ang pagbasa at pagbibigay-kahulugan ay hindi dapat muling-paglikha (reproduksiyon) ng kaisipan sa texto, ito ay dapat gawing produksyon---ang bawat pagbasa ay paglikha ng bagong kaalaman. Sa interpretasyon ni Jonathan Culler ng sulat ni Derrida:
“To deconstruct a discourse is to show how it undermines the philosophy it asserts, or the hierarchical oppositions on which it relies, by identifying in the text the rhetorical operations that produce the suppose ground of argument, the key concept or premise.”
(Dito nalilikha ang bagong kaalaman; na sa terminolohiya ni Foucault ay ‘nilupig na kaalaman o subjugated knowledges.)
Krusyal sa metodong dikonstraksyon ang tinatawag ni Derrida na konsepto ng “play.” Ang play ay gawain sa isang espasyo kung saan walang hangganan ang posibilidad ng paglikha ng kahulugan sa kadahilanang nawalan na ng kapangyarihan ang sentro na maglimita ng kahulugan dahil nga wala na ito sa sentro. Dagdag pa, ang “play” ng kahulugan ay palagi ring “play” ng absent at present sa textong binabasa. Iniistorbo ng “play” ang (“metaphysics” ng) presence para mailantad ang mga nabaon at nakatagong mga kahulugan. Sa kabilang banda, ang “play” ay may hangganan rin, ang hangganan ng wika. Ito (marahil) ang ibig sabihin ng isinulat niyang, “There is nothing outside the text.”
Sa pag-aaral ni Derrida sa texto ni Levi-Strauss ay nadiskubre niya ang bricolage, o ang matatawag na “critical language” at puweding magamit sa kritisismo. Binigyang-konsepto ito ni Levi-Strauss na may referensya sa gumagamit na “instruments he finds…those which are already there… even if their form and their origin are heteregenous and so forth.” (Kung aaralin si Derrida, malalamang marami siyang hiniram na paraan ng pagbasa sa Istrukturalismo.)
Target ng dikonstruksiyon ni Derrida ang sentro na siyang nagtatanghal ng fundamental na prinsipyo ng presence: esensya, eksistens, laman, sabjek, kamalayan, Tao, Diyos. Ang mga ito ang mga naghihintay na dapat idisentro sa mga textong babasahin dahil ang mga ito, ayon kay Derrida, ay mga ilusyon na nagpapanatili ng istruktura, sistema, porma, totalidad, sara (closure) at pinanggalingan (origin). Sa mga nabanggit nakamapa, nakamarka, nakapaloob at higit sa lahat nalikha (konstrakted) ang kahulugan at kaalaman na nang-itswapera o nagmarginalays sa kanyang tinatawag na ‘iba’ (other).