Iba pang Uri ng Pagbasa

Histo-Sosyolohikal

Hinihingi ng pagbasang ito sa mga estudyante ang pagkakaroon ng kaalaman sa kasaysayan, lipunan, ekonomiya, at kultura ng tauhan at kanyang komunidad.  Ang kuwento ay tinitingnan bilang produkto ng panahon at lugar. Maaaring kunin ang halaga ng kuwento bilang kaalamang pang-nakaraan o pangkasalukuyan.

Kultural

Identidad ang hinahanap sa ganitong uri ng pagbasa.  Sa pagbasang ito, mahalagang makilala ang pinapanigan at inietsapwera, ang nasa gitna at ang nasa tabi.  Sa madaling salita, anong identidad ang itinatanghal ng kuwento.  Narito ang ilang pinag-uukulang basahin:

1.    Uri

2.    Lahi at etnisidad

3.    Sekswalidad at kasarian

Estetika at Pagkatao

Ang estetika ay masasabing hindi hiwalay sa yugto ng kasaysayan (ng Kapitalismo).  Maaari itong isalarawan ng hanay sa ibaba:

            Yugto ng Kapitalismo                                  Estetika

           

Kolonyalismo                                                Realismo

Imperyalismo                                                Modernismo

Multinasyonalismo                          Postmodernismo

Sanggunian:

Lumbera, Bienvenido et. al. Paano Magbasa ng Panitikang Filipino. Quezon City: UP Press. 2000.

Ilang tala para sa pagbasang Pormalismo

             Ang Pormalistang pananaw ay nakaugat sa adhikaing ilagay sa sentro ang tao—humanismo ang tawag dito.  Dahil dito ang mga konsepto tulad ng “unibersal” at “pagpapahalaga” (buhay at pagkatao, pilosopikal na tema at textong ironiya—mga  pangunahing elemento) ang ninanais na ilantad mula sa textong pampanitikan.  Nakasandig sa “unibersal” ang paglakbay ng kahulugan saan mang espasyo at panahon para maituro sa tao kung paano ang magpakatao (na isang pagpapahalaga).  Dala-dala ng mga kanonisadong teksto ang ang konsepto ng “sentro”: ang pagkakaroon ng esensya, konsiyensya, at katotohanan.

Sabay ng ganitong pananaw ay ang pagtingin sa teksto ng panitikan bilang hiwalay sa lipunan kung saan ito nagmula o lipunang bumabasa nito.  Importante na mailantad ang tinatawag na “literariness” ng akda para idambana ang estetikong kagandahan.  Una sa lahat, dapat maging “maganda” ang isang akda.  Kung ang kahulugan ang unang pag-uukulan ng pansin, nagiging propaganda ang akda. Sinasabi rin na ang porma at nilalaman ay dapat magkaroon ng “internal na dayalogo” para maipalabas ang kagandahan na unang mag-uugat sa pagkakasulat.

Sa paglalagay ng tiwala sa “dipamilyarisasyon,” isang teknik kung saan ang pamilyar ay ginagawang di-pamilyar (para itanghal ang pagiging pamilyar) at “objective-correlative” gamit ang kongretong mga imahen at ang mga literary devices na magtatanghal sa ironiya at metapora, nabibigyang-saysay ang pormalistikong produksiyon at pagsusuri ng akda.  Ito ang mga kaparaanang pinaniniwalaan na maghahawan sa landas ng tunay na interaksiyon ng manunulat at mambabasa sa paglikha ng kahulugan.

Sa mga nabanggit na pagdulog sa itaas, ang may-akda, kahit siya ang tinuturing na bukal ng kahulugan, ay nagkakaroon ng impersonal at malayong hagod sa kanyang paksa.  Importanteng maipakita niya ang pagtitimpi (restraint, na isang modernong atityud) sa pagtatalakay ng mga paksa.  Kaya nga’t kailangan niyang sumandig sa prinsipyong “ipakita huwag sabihin.” 

Ang teksto bilang perpektong tagadala ng kahulugan ay kinakailangang magkaroon ng kaisahan (unity) at kabuuan (coherence). Kapag nagawa ito, ang damdamin ng mambabasa (affect) ay higit na maaantig—madadanas niya ang ligaya ng pagbasa, gayundin ang realisasyon ng gamit sa praktika (dulce et util).

Naniniwala rin ang Pormalismo sa idea ng “pagpapatuloy” ng Tradisyon (ng pagsusulat, genre, atbp., na sinimulan ng mga naunang manunulat), kayat ang pagbasa ay maaaring ibalik sa mga nauna nang kalakaran sa pagsusulat.  Maliban sa pagbabalik-balik lamang ng porma (code ng pagsusulat), puspos din ng mga alusyon mula sa mga naunang akda ang mga bagong akdang akda.

Sa kabuuan, dalawang school of thought ang pinaghanguan ng Pormalismo, ang Liberal na Humanismo, na naniniwala sa kapasidad ng indibidwal bilang tagalikha ng kahulugan; at ng Bagong Kritisimo, na nagpako ng tingin sa nakasulat na “teksto” na ang layunin ay tratuhin na isang scientific investigation ang pagbibigay-kahulugan sa akda.

Ang Maikling Kuwento sa Filipinas

Mula sa Kanluran ang anyo ng maikling kuwento.  Pero kahit ito’y banyagang anyo, ang mga katutubong pamamaraan ng pagsasalaysay ay makikita pa rin sa mga kuwento.  Kapansin-pansin halimbawa ang paminsan-minsang paglitaw ng pag-uulit-ulit na katangiang pang-epiko, ang pakikipag-usap sa mambabasa na katangian ng kuwentong bayan at alamat, at kahit na ang pangangaral na nasa salawikain at sawikain.  Ang dagli ang naunang anyo ng maikling kuwento.  Lumabas ang mga dagli sa mga pahayagan sa panahon ng Amerikano at ang layunin ay mangaral, mamuna, magpasaring at manuligsa.

Ang pagiging maikli ang pangunahing katangian ng maikling kuwento.  Magkagayunpaman, mahirap sabihin ang hangganan ng sinasabing maikli.  Sa iba, ito ay maaaring isang pahina, o magpahanggang 25 pahina.  Nakasanayan na na ang maikling kuwento ay mayroong balangkas: simula, problema, pag-akyat, klimaks, resolusyon, at wakas.  Subalit may mga makabagong kuwento na hangad lamang ay lumikha ng kintal sa isipan, o masidhing damdaming na tatama sa mambabasa.

Ilan sa mga katangian ng maikling kuwento ang sumusunod:

1.    Bahagi (simula, gitna, at wakas)

2.    balangkas

3.    katutubong kulay

4.    di sukat akalaing wakas

5.    nakakapanggulat na pangyayari

6.    makatotohanan (Realismo)

May apat na elemento rin ang maikling kuwento:

1.    paksa

2.    tauhan

3.    tagpuan

4.    panahon

Maikling Kuwento mulang Singapore

Ang Ama

(di pinangalanang awtor)

(Isinalin sa Filipino ni Mauro R. Avena)

Magkahalo lagi ang takot at pananabik kapag hinihintay ng mga bata ang kanilang ama. Ang takot ay sa alaala ng isang lasing na suntok sa bibig na nagpapatulo ng dugo at nagpapamaga ng ilang araw sa labi. Ang pananabik ay sa pagkain na paminsan-minsa'y inuuwi ng ama - malaking supot ng mainit na pansit na iginisa sa itlog at gulay. Ang totoo, para sa sarili lang niya ang iniuuwing pagkain ng ama, lamang ay napakarami nito upang maubos niya nang mag-isa; pagkatapos ay naroong magkagulo sa tira ang mga bata na kanina pa aali-aligid sa mesa. Kundi sa pakikialam ng ina na mabigyan ng kaniya-kaniyang parte ang lahat - kahit ito'y sansubo lang ng masarap na pagkain, sa mga pinakamatanda at malakas na bata lamang mapupunta ang lahat, at ni katiting ay walang maiiwan sa maliliit.

Anim lahat ang mga bata. Ang dalawang pinakamatanda ay isang lalaki, dose anyos, at isang babae, onse; matatapang ang mga ito kahit na payat, at nagagawang sila lang lagi ang maghati sa lahat ng bagay kung wala ang ina, upang tiyaking may parte rin ang maliliit. May dalawang lalaki, kambal, na nuwebe anyos, isang maliit na babae, otso anyos at isang dos anyos na paslit pa, katulad ng iba, ay maingay na naghahangad ng marapat niyang parte sa mga pinag-aagawan.

Natatandaan ng mga bata ang isa o dalawang okasyon na sinorpresa sila ng ama ng kaluwagang-palad nito - sadyang nag-uwi ito para sa kanila ng dalawang supot na puno ng pansit guisado, at masaya nilang pinagsaluhan ang pagkain na hirap nilang ubusin. Kahit na ang ina nila'y masayang nakiupo sa kanila't kumain ng kaunti.

Pero hindi na naulit ang masayang okasyong ito, at ngayo'y hindi nag-uuwi ng pagkain ang ama; ang katunaya'y ipinapalagay ng mga batang mapalad sila kung hindi ito umuuwing lasing at nanggugulpi ng kanilang ina. Sa kabila niyo'y umaasa pa rin sila, at kung gising pa sila pag-uwi sa gabi ng ama, naninipat ang mga matang titingnan nila kung may brown na supot na nakabitin sa tali sa mga daliri nito. Kung umuuwi itong pasigaw-sigaw at padabog-dabog, tiyak na walang pagkain, at ang mga bata'y magsisiksikan, takot na anumang ingay na gawa nila ay makainis sa ama at umakit sa malaking kamay nito upang pasuntok na dumapo sa kanilang mukha. Madalas na masapok ang mukha ng kanilang ina; madalas iyong marinig ng mga bata na humihikbi sa mga gabing tulad nito, at kinabukasan ang mga pisngi at mata niyon ay mamamaga, kaya mahihiya itong lumabas upang maglaba sa malalaking bahay na katabi nila. Sa ibang mga gabi, hindi paghikbi ang maririnig ng mga bata mula sa kanilang ina, kundi isang uri ng pagmamakaawa at ninenerbiyos na pagtawa at malakas na bulalas na pag-ungol mula sa kanilang ama at sila'y magtatanong kung ano ang ginagawa nito.

Kapag umuuwi ang ama ng mas gabi kaysa dati at mas lasing kaysa dati, may pagkakataong ilalayo ng mga bata si Mui Mui. Ang dahila'y si Mui Mui, otso anyos at sakitin at palahalinghing na parang kuting, ay madalas kainisan ng ama. Uhugin, pangiwi-ngiwi, ito ay mahilig magtuklap ng langib sa galis na nagkalat sa kaniyang mga binti, na nag-iiwan ng mapula-pulang mga patse, gayong pauli-ulit siyang pinagbabawalan ng ina. Pero ang nakakainis talaga ay ang kaniyang halinghing. Mahaba at matinis, iyon ay tumatagal ng ilang oras, habang siya ay nakaupo sa bangko sa isang sulok ng bahay, namamaluktot nang pahiga sa banig kasama ang ibang mga bata, na di-makatulog. Walang pasensiya sa kaniya ang pinakamatandang lalaki at babae, na malakas siyang irereklamo sa ina na pagagalitan naman siya sa pagod na boses; pero sa gabing naroon ang ama, napapaligiran ng bote ng beer na nakaupo sa mesa, iniingatan nilang mabuti na hindi humalinghing si Mui Mui. Alam nila na ang halinghing niyon ay parang kudkuran na nagpapangilo sa nerbiyos ng ama at ito'y nakabubulahaw na sisigaw, at kung hindi pa iyon huminto, ito'y tatayo, lalapit sa bata at hahampasin iyon nang buong lakas. Pagkatapos ay haharapin nito at papaluin din ang ibang bata na sa tingin nito, sa kabuuan, ay ang sanhi ng kaniyang kabuwisitan.

Noong gabing umuwi ang ama na masamang-masama ang timpla dahil nasisante sa kaniyang trabaho sa lagarian, si Mui Mui ay nasa gitna ng isang mahahabang halinghing at hindi mapatahan ng dalawang pinakamatandang bata gayung binalaan nilang papaluin ito. Walang ano-ano, ang kamao ng ama ay bumagsak sa nakangusong mukha ng bata na tumalsik sa kabila ng kuwarto, kung saan ito nanatiling walang kagalaw-galaw. Mabilis na naglabasan ng bahay ang ibang mga bata sa inaasahang gulo. Nahimasmasan ng ina ang bata sa pamamagitan ng malamig na tubig.

Pero pagkaraan ng dalawang araw, si Mui Mui ay namatay, at ang ina lamang

ang umiyak habang ang bangkay ay inihahandang ilibing sa sementeryo ng nayon may isang kilometro ang layo roon sa tabi ng gulod. Ilan sa taganayon na nakatatanda sa sakiting bata ay dumating upang makiramay. Sa ama na buong araw na nakaupong nagmumukmok ay doble ang kanilang pakikiramay dahil alam nilang nawalan ito ng trabaho. Nangolekta ng abuloy ang isang babae at pilit niya itong inilagay sa mga palad ng ama na di-kawasa, puno ng awa sa sarili, ay nagsimulang humagulgol. Ang balita tungkol sa malungkot niyang kinahinatnan ay madaling nakarating sa kaniyang amo, isang matigas ang loob pero mabait na tao, na noon di'y nagdesisyong kunin siya uli, para sa kapakanan ng kaniyang asawa at mga anak. Dala ng kagandahang-loob, ito ay nagbigay ng sariling pakikiramay, kalakip ang munting abuloy (na minabuti nitong iabot sa asawa ng lalaki imbes sa lalaki mismo). Nang makita niya ang dati niyang amo at marinig ang magaganda nitong sinabi bilang pakikiramay sa pagkamatay ng kaniyang anak, ang lalaki ay napaiyak at kinailangang muling libangin.

Ngayo'y naging napakalawak ang kaniyang awa sa sarili bilang isang malupit na inulilang ama na ipinaglalamay ang wala sa panahong pagkamatay ng kaniyang dugo at laman. Mula sa kaniyang awa sa sarili ay bumulwak ang wagas na pagmamahal sa patay na bata, kaya madalamhati siyang nagtatawag, "Kaawa-awa kong Mui Mui! Kaawa-awa kong anak!" Nakita niya ito sa libingan sa tabi ng gulod - payat, maputla, at napakaliit - at ang mga alon ng lungkot at awa na nagpayanig sa matipuno niyang mga balikat at brasong kayumanggi ay nakakatakot tingnan. Pinilit siyang aluin ng mga kapit-bahay, na ang iba'y lumayo na may luha sa mga mata at bubulong-bulong, "Maaring lasenggo nga siya at iresponsable, pero tunay na mahal niya ang bata".

Tinuyo ng nagdadalamhating ama ang kaniyang mga luha at saka tumayo. Mayroong siyang naisip. Mula ngayon, magiging mabuti na siyang ama. Dinukot niya sa bulsa ang perang ibinigay ng kaniyang amo sa asawa (na kiming iniabot naman ito agad sa kaniya, tulad ng nararapat). Binilang niya ang papel-de-bangko. Isa man dito ay hindi niya gagastusin sa alak. Hindi na kailanman. Matibay ang pasiya na lumabas siya ng bahay. Pinagmasdan siya ng mga bata. Saan kayo pupunta, tanong nila. Sinundan nila ito ng tingin. Papunta ito sa bayan. Nalungkot sila, dahil tiyak nila na uuwi itong dalang muli ang mga bote ng beer.

Pagkalipas ng isang oras, bumalik ang ama. May bitbit itong malaking supot na may mas maliit na supot sa loob. Inilapag nito ang dala sa mesa. Hindi makapaniwala ang mga bata sa kanilang nakita, pero iyon ba'y kahon ng mga tsokolate? Tumingin silang mabuti. May supot ng ubas at isang kahon yata ng biskwit. Nagtaka ang mga bata kung ano nga ang laman niyon. Sabi ng

pinakamatandang lalaki'y biskwit; nakakita na siyang maraming kahon tulad niyon sa tindahan ni Ho Chek sa bayan. Ang giit naman ng pinakamatandang babae ay kendi, 'yong katulad ng minsa'y ibinigay nila ni Lau Soh, na nakatira roon sa malaking bahay na pinaglalabhan ng nanay. Ang kambal ay nagkasiya sa pandidilat at pagngisi sa pananabik; masaya na sila ano man ang laman niyon. Kaya nagtalo at nanghula ang mga bata. Takot na hipuin ang yaman na walang senyas sa ama. Inip silang lumabas ito ng kaniyang kuwarto.

Di nagtagal ay lumabas ito, nakapagpalit na ng damit, at dumiretso sa mesa. Hindi dumating ang senyas na nagpapahintulot sa mga batang ilapat ang mga kamay sa pinag-iinteresang yaman. Kinuha nito ang malaking supot at muling lumabas ng bahay. Hindi matiis na mawala sa mata ang yaman na wari'y kanila na sana, nagbulingan ang dalawang pinakamatanda nang matiyak na hindi sila maririnig ng ama. "Tingnan natin kung saan siya pupunta." Nagpumilit na sumama ang kambal at ang apat ay sumunod nang malayo-layo sa ama. Sa karaniwang pagkakataon, tiyak na makikita sila nito at sisigawang bumalik sa bahay, pero ngayo'y nasa isang bagay lamang ang isip nito at hindi man lang sila napuna.

Dumating ito sa libingan sa tabing gulod. Kahuhukay pa lamang ng puntod na kaniyang hinintuan. Lumuhod at dinukot ang mga laman ng supot na dahan-dahang inilapag sa puntod, habang pahikbing nagsalita, "Pinakamamahal kong anak, walang maiaalay sa iyo ang iyong ama kundi ang mga ito. Sana'y tanggapin mo."

Nagpatuloy itong nakipag-usap sa anak, habang nagmamasid sa pinagkukublihang

mga halaman ang mga bata. Madilim na ang langit at ang maitim na ulap ay nagbabantang mapunit anumang saglit, pero patuloy sa pagdarasal at pag-iyak ang ama. Naiwan sa katawan ang basang kamisadentro. Sa isang iglap, ang kanina pang inip na inip na mga bata ay dumagsa sa yaman. Sinira ng ulan ang malaking bahagi niyon, pero sa natira sa kanilang nailigtas nagsalo-salo sila tulad sa isang piging na alam nilang ‘di nila mararanasang muli.